Lea Nieuwhof

Klaas Kloosterboer, breken en bouwen

Klaas Kloosterboer sluit de toeschouwer in en de wereld van de loods wordt buitengesloten. In de rechterhal heeft hij een in een rechthoek lopende rail bevestigd aan het plafond. Hieraan hangen zijn werken. Grote rechthoekige lappen (circa 4 x 10 m) zijn losjes gespannen op een iel houten raam met maar één dwarslat. Ze worden afgewisseld met objecten als zelfgemaakte jasvormen, handschoenen en in frustratie tot proppen verfrommelde doeken. Langzaam zweeft alles voorbij de toeschouwer die in het midden van de rechthoek plaats kan nemen op een houten eiland. Een tweede laag, bestaande uit gelijke rechthoeken, hangt stil achter de bewegende vormen. De dubbeldraads geweven linnen lappen zijn beschilderd met lakverf in pure kleuren en een paar bruinen en zwarten. De verf glimt en in de laag zie je vage sporen van het gereedschap waarmee alles is opgebracht.

In een aantal doeken zijn cirkelvormige gaten gemaakt. Soms vormen ze woorden als 'reverse', 'I', 'you'. De cirkelvorm wordt in veel composities gebruikt. Met een simpele ingreep als het weglaten van een rondje doorbreekt hij een patroon. De objecten zijn gemaakt door doeken opnieuw te gebruiken. De kunstenaar wil met de jassen de verbeelding van de toeschouwer op gang brengen. Hij hoopt dat je dronken en duizelig wordt van het schouwspel dat ontstaat als alles langzaam voorbijtrekt. Er ontstaan telkens nieuwe combinaties van kleuren. Woorden lichten op en verdwijnen. Op de achtergrond hoor je een dof gedreun. Klaas Kloosterboer wil geen concurrentie aangaan met een grassprietje. Voor hem gaat kunst eerder over ideeën dan dat het schoonheid is. Kunst is een middel om de schoonheid van de schepping te ervaren. Door vernietiging of afwijzing van bestaande denksystemen in de schilderkunst hoopt hij energie vrij te maken om onbetreden paden te vinden.

Jim Shaw, Dream, rinse, clean.

In het labyrint dat Jim Shaw heeft opgebouwd, door zijn doeken en objecten kris kras door de ruimte te plaatsen, dwaalt de toeschouwer van een rivier met luchtgeesten via een plastic explosie naar een spiraalvormige berg, met Märklin huisjes en silhouetten voor een coulisselandschap van achter elkaar geplaatste doeken. Hij schildert op grote mousseline decordoeken, afkomstig uit theaters in Hollywood. Hij gebruikt de klassiek-romantische afbeelding op de doeken als achtergrond voor zijn surrealistische vertellingen. Voor het Capitool in Washington vindt een gigantische plastic explosie plaats. Geordend zweven huishoudelijke apparaten zoals een broodrooster, tv, stofzuiger voor de paddenstoelwolk. De kunstenaar spreekt over de Apocalyps van onze beschaving, die om te kunnen produceren grote groepen mensen uitbuit. Op een ander doek is in een vierkante vorm het binnenwerk van een ouderwetse wasmachine te zien. In de waterbubbels draaien lappen rond en buiten het vierkant zweven lichaamsloze vrouwenkapsels, daterend uit de jaren '50 en '60. Gebruiken we de tijd die wij krijgen door apparaten goed of besteden we ze aan uiterlijkheden? Bevrijdt een machine ons of worden we er afhankelijk van? Tegelijk roept het schilderij vage herinneringen op aan een 'Fountain of Life', een centrale plaats waar vrouwen bij elkaar komen.

Jim Shaw is op verschillende gebieden actief. Naast zijn activiteiten als schilder, maakt hij objecten geïnspireerd op dromen, speelt hij in een band en heeft hij een eigen religie (het Oisme)gecreëerd.

Chris Martin. Mondriaan, paddenstoelen of toch Amy Winehouse?

Chris Martin is de kunstenaar die de ruimte van de Onderzeebootloods het meest in zijn waarde gelaten heeft. Verspreid aan de wanden, hoog en laag hangen zijn doeken. Sommigen zijn  XXXlarge, andere heel klein.

In een vitrine liggen drie boeken. Een Verkade-album met plaatjes van paddenstoelen, een boek over Mondriaan, De Stijl en over Bas Jan Ader (In Search of the Miraculous) als eerbetoon aan thema’s en voorbeelden die belangrijk zijn voor de kunstenaar. Hij is opgeleid door kunstenaars van het minimalisme, gefascineerd door de geestverruimende mogelijkheden van paddenstoelen en voelt zich aangetrokken tot het idee van de romantische held.

Zijn grootste schilderij concurreert met de ruimte door kleur, strakke uitvoering en formaat. In een donkere achtergrondvorm lichten rode vierkanten en gele stippen op. De voorstellingsloze compositie kan toch associaties oproepen met een plattegrond of een grote poort. De strengheid van deze op het minimalisme gebaseerde beeldtaal wordt doorbroken door foto’s en objecten die zijn toegevoegd. Een portret van Amy Winehouse zweeft hoog boven alles. Langs de rechterzijkant zijn afbeeldingen van Amerikaanse vogels te zien. Bij de benedenrand vind je onder andere lottotickets en een afbeelding van een andere leermeester van de kunstenaar, Ronald Bladen. Een kleine versie van het doek hangt ergens aan een andere muur. Veel afbeeldingen duiken in verschillende werken op. Een ter plekke gemaakt doek heeft zich aangepast aan de muur. Er zijn gaten als deur en raam in uitgespaard. Geschilderd met veel glitter over een vergrote afbeelding van bomen, is alleen een krantenstukje over bliksem nog herkenbaar in een vage glinsterende zee. Het doek is zo gehangen dat de zon er vol op valt. Het lijkt geschilderd door de loods zelf.

Voor Chris Martin is een schilderij gekanaliseerde energie. Hij zoekt naar een diepere en wijdere blik op de alledaagse werkelijkheid. Er zijn geen schilderkunstige dogma’s waarmee hij de wereld die in hem leeft buiten zijn schilderijen sluit.

Onderzeebootloods - XXXL Painting, t/m 29 september 2013, Museum Boijmans van Beuningen, Museumpark 18, Rotterdam. Website: www.boijmans.nl. 

Verspreid door de schemerige ruimte hangen of staan grote projectieschermen. Ze nemen als ruimtelijk werk de hele ruimte in bezit. Aan de achterkant van staande of vrij hangende schermen is een andere video te zien die een commentaar of een aanvulling vormt op het werk aan de andere kant. De toeschouwer wandelt rond de schermen, staat te kijken of kan soms even zitten. In de overige ruimtes neemt het 2- of 3- dimensionale werk de conventionele positie in. Foto’s aan de muur, ruimtelijke werk vrijstaand in de ruimte.

Handstand tussen statisch en dynamisch, tussen beweging en stilstaand beeld, tussen versnellen en vertragen

Bij mijn kennismaking met het schilderen van een paar simpele vormen op een groot oppervlak werd ik verrast doordat tussen de vormen beweging te zien was. De ene keer was het er wel en dan weer niet. Soms streelde je blik als een hand ergens over heen. Vormen zweefden in een ruimte. Kijken is een aaneenschakeling van indrukken ondergaan, ervaren, ordenen en interpreteren.
Het lijkt of Marijke van Warmerdam in haar video’s dit proces zichtbaar kan maken en die sensaties op kan roepen in een beeldvorm die het midden houdt tussen een statisch beeld en gefilmde beweging. Er worden keuzes gemaakt voor momenten die in het kijken en in het denken van betekenis zijn. De handeling is visueel heel overzichtelijk. De compositie en kadrering zijn zo eenvoudig en sterk mogelijk. Een aantal scharnierpunten waarin de handeling uit elkaar valt, wordt benadrukt door de opname te vertragen en versnellen. Een vrouw in een beweeglijke witte jurk, doet een stap en maakt vaart om haar benen omhoog te kunnen zwaaien (Handstand 92). Op de handen staand zoekt zij evenwicht tegen de muur terwijl haar rok omlaag valt over het hoofd en haar blote buik en onderbroek zichtbaar worden. Ze spant haar spieren. Het ene na het andere been zwaait vertraagd terug naar de grond. Op haar benen staand, schudt ze de lange losse haren naar achteren en stapt in een versnelde beweging terug, klaar voor nog een poging. Telkens opnieuw wordt de handeling herhaald. Na een tijdje merk je dat de loop is opgebouwd uit 2 verschillende opname momenten. Je ziet de durf, het plezier om de wereld op zijn kop te zetten, het zoeken naar evenwicht en het weer in beweging komen.

Lichte Stelle, stil staan, tijd en eeuwigheid.

De jongen in gele zwembroek, handen in de zij, staat aan de rand van het water. Hij is mager, zijn schouderbladen steken uit. Hij kijkt uit over een meer . Aan de overkant staan bomen die donker in het water spiegelen. Hij beweegt bijna onmerkbaar terwijl hij zijn gewicht verdeelt over zijn benen. Aan beide kanten van zijn zwembroek hangt een witte zak. Het lijkt een binnenste buiten gekeerde broekzak. Er valt telkens een druppel uit. De lijn van de weerspiegelde bomen in het water beweegt zachtjes door de kleine golfjes. Er vliegt een insect voorbij. In de verte trekt een eend een licht spoor bewegend van links naar rechts.
Meer gebeurt er niet in deze korte videoloop. De rest gebeurt in het hoofd van de toeschouwer. In mijn herinnering voelde ik de warmte van de zon en de huivering voor het kille water.
De aandacht van de toeschouwer wordt vastgehouden door de druppel die valt en door de rimpeling in het water. Wij zijn onrustige kijkers. Er is altijd iets anders dat onze aandacht trekt. Er is voortdurend keuze mogelijk uit verschillende beelden. Deze onrust wordt gevangen en vastgehouden door de beweging in de video’s van Marijke van Warmerdam. Ze vertellen geen verhaal. De tijdspanne van een loop is te kort om ongeduldig te worden. Je wordt gedwongen de afbeelding te ervaren en ondergaan en je bewust te worden van je eigen interpretatie en verhaal.
In de oudere video’s wordt een stilstaande camera en een vaststaand kader gebruikt. Later wordt de statische en enkel registrerende camera vervangen door een bewegende. Zoals in de video aan de achterkant (Skytypers).  Langzaam worden grote witte strepen vliegtuigcondens door de blauwe lucht getrokken. Het lijkt of we neerkijken op een heel beheerste streek van een aantal kwasten. De concentratie blijft bij de streek terwijl de camera beweegt en ronddraait. De strepen verdwijnen uit beeld en komen ergens anders weer terug. De actieve rol van de camera wordt verder uitgebouwd door vervagen en scherp stellen, ronddraaien en in- en uit te zoomen.
Is het kunst of een kunstje? Bij alle perfectie in de uitvoering komen die vragen soms op. De wereld waarin het gras zo glanzend vochtig groen is, waarin een ouder echtpaar witte haren heeft en witte kleren draagt, waarin de sneeuw maar blijft vallen verliest dan zijn oprechtheid en onschuld. Maar als je een rode papegaai een salto ziet maken op zijn stokje voor een veld vol rode wuivende tulpen (Rrroll-red), lijkt de kunstenaar zich ook bewust van het spel dat ze speelt tussen te mooi en raken aan onderhuidse gevoelens.
In foto’s wordt de discussie over wat belangrijk is in een beeld en hoe wij kijken, onderzocht en scherp gesteld. Om te voorkomen dat je overweldigd wordt door de hoeveelheid informatie die getoond wordt door de camera, isoleert ze. Bij voorbeeld door een wit vel achter bloesemtakken te houden. Met een handgeschilderde zwarte lijn door foto’s, een groot roze met de bezem opgebrachte klodder verf (Blossom –sweep) wordt een spel gespeeld met een vorm weergeven met materialen als kwast, verf, doek en een vorm vangen met de camera. Door een spiegelende ondergrond mengt de wereld van de toeschouwer zich met de afbeelding. Als perfectie vervelend dreigt te worden, is er humor. Een berg papieren zakdoekjes met het woord Forever  blauw erop gedrukt naast een schijnbaar koploze bruid.
Het geëxposeerde ruimtelijke werk is heel uiteenlopend. Mij fascineerde een ronde glazen bol op een witte doos met 4 kleine gaten (Eiskugel). Hij was/is van ijs. Geen druppel smeltwater is zichtbaar. Alles verdwijnt meteen in de gaten. Het werk is ooit gemaakt voor een expositie, die maar 2 uur duurde. Er mocht niets achter blijven na afloop.
Nu verwisselt een suppoost om het paar dagen de bol.

Toen ik nog studeerde was ik in het gelukkige bezit van een vriendschap. Wij hadden twee kamers tegenover elkaar op de bovenste verdieping van een studentenhuis en brachten avonden door in de deuropening. Terwijl de overige bewoners van het huis zich bekwaamden in levenshoudingen zoals die van gedreven kunstenaar, in het genieten van de verschillende combinaties van bad, whisky en vrouw en in de houding tussen angry Young man en teddybeer, brachten wij onze tijd door met het hebben van de slappe lach. Wij sloten iedereen buiten ons verbond. Een van onze ondernemingen bestond uit het s’morgens vroeg gaan vissen. In ons visgerei ontbrak elk gevoel voor nut en de fijnere details voor het aan de haak slaan. Het enige wat telde was de tijd.
Aan de hengel waarmee een van de spoken op weg naar Finisterrae in een rolstoel aan een snelstromende rivier zit te vissen, hangt een baksteen boven een goudkleurige klokvorm. Zijn metgezel snuffelt een beetje rond en ontdekt een gat in een boom. Kijk ik zie een video roept hij naar hem, je vis en de dwergen kan ik niet vinden. Een disc jockey, gekleurde lichten en een menigte mensen die beweegt op de muziek, (opnames van het muziekfestival Sonar in Barcelona) boeien hem niet genoeg en hij besluit nog even verder te gaan kijken.
Deze scene is een van de belevenissen van twee spoken op weg naar Santiago da Compestella in de film Finisterrae. Beiden zijn hun leven als geest beu en op advies van een orakel maken zij een voettocht naar Santiago en Finisterrae. Aan het einde van de tocht wacht hun een wonderbaarlijke verandering naar een bestaan als levend wezen. Het begin van hun tocht ligt tussen de lege muren en hekwerken van een nachtelijk bedrijventerrein. Als vervoermiddel gebruiken zij een paard en een rolstoel en de richting van hun tocht wordt aangegeven door een rood witte windvaan. Net zoals de vertelling zich beweegt tussen realistische details, symbolen, verbeelding en fantasie, ondergaat het paard diverse gedaantewisselingen. Bij het vertrek is het een prachtige Arabier, dan is het afwisselend opgevuld speelgoedpaard met bewegende kop of houten stellage die in brand gestoken wordt. De spoken zijn in hun zware witte lakens tastbaar aanwezig tussen de vele flarden mist en rook die over de landschappen hangen. Soms zie je hun blote voeten of schoenen. In de lange tochten door weilanden, akkers, bossen en bergen worden hun lakens steeds natter en viezer. Tijdens hun tocht van kampvuur naar kampvuur ontmoeten zij dieren, droombeelden en verleidingen. Zij worden achtervolgd door een” creatuur uit de onderwereld” en belanden in een bos vol stemmen en oren.
De spoken spreken Russisch met elkaar en hun stemmen zijn zacht, warm en verschillend van timbre. Het landschap krijgt een stem in de geluiden van de wind, van dieren en de vallende sneeuw en het snelstromende water. De muziek is de aanjager van tempo en ritme en bepaalt stemming en sfeer. Sergio Cabalerro, de regisseur van de film is tegelijk betrokken bij de organisatie van het SONAR International Festival of Advanced Music and Multimedia Art Barcelona. Een andere inspiratie bron voor deze film was “the inner scar” of “la cicatrice intérieure » van Philippe Garrel. Wanneer je delen van deze film bekijkt zie je dezelfde eenvoud van handeling. Lopen door een kaal, liefst wit landschap, naar de kijker toe of evenwijdig aan de kijker van rechts naar links over het doek. Het landschap geeft in zijn leegte alle ruimte voor de spelers, hun interactie en de muziek. Natuurlijk moest ik ook denken aan de film la Voie Lactee van Luis Bunuel, waarin twee vagebonden naar Santiago gaan.
De handelingen in de film vinden plaats in een rustig en constant ritme.
Spanning ontbreekt bijna volledig en verrassing is vooral te vinden in details.
Deze keer was ik meer toeschouwer dan deelnemer aan een absurd ritueel en voelde ik mij buitengesloten en enigszins verveeld door voorspelbaarheid. Om mij heen werd gelachen of liepen mensen weg. Toch kijk ik nu met heel veel plezier naar de trailers en fragmenten op de site. In de korte geïsoleerde scènes spreekt de humor mij erg aan en krijgt de muziek door het herhaalde luisteren aandacht.
De film was een van de drie prijswinnaars van een Tiger Award op het filmfestival Rotterdam..

http://2010.Sonar.es/en/imatge-2010.php