Lea Nieuwhof

De voormalige Amerikaanse Ambassade op Lange Voorhout Den haag is een gebouw uit 1959 dat ontworpen is door Marcel Breuer.  De grote rechthoekige façade imponeert en de licht donker contrasten van  het sterke reliëf rond de trapeziumvormige ramen vallen op.  

West en ANNA Vastgoed en Cultuur zijn de uitbaters van het gebouw. West zorgt voor een programmering van interessante hedendaagse exposities en ANNA Vastgoed en Cultuur biedt ruimte om te vergaderen en evenementen te organiseren. 

Van 15 mei 2023 tot en met 15 mei 2024 is er in een wisselende opstelling een overzicht te zien van werk van Annemie van Kerckhoven of AMVK, zoals ze zichzelf ook noemt. Zij is actief in verschillende disciplines. In 6 kamers van het gebouw zijn haar werken die bestaan uit installaties, tekeningen, collages, schilderijen, lichtbakken, film en computer-graphics te zien. Ze houdt van plexiglas, plastic, pin-upfiguren. Teksten en taal zijn belangrijk. Kamers spelen een rol in haar werk. Meubels zijn concreet, tastbaar aanwezig en bieden houvast in een wereld van ideeën. Het werk is niet makkelijk toegankelijk. Kennis van wetenschap en filosofie helpt. Kijken naar en praten over het werk met een groep collega’s geeft aanknopingspunten.  Lezen over de tijd en de context waar binnen het werk tot stand is gekomen creëert een kader.

Kamer  1 Erotiek en wetenschap

Een belangrijk thema uit haar werk is de voorstelling van vrouwen. Verschillende collages met afbeeldingen van vrouwen domineren deze ruimte. Een enkel schilderij hangt deels over collages heen. Een rand van vergeelde kranten is als een plint opgeplakt net boven de vloer en  verbindt de muren met elkaar. De collages zijn direct op de muur bevestigd. Het papier is stevig en glad. De koele technische huid maakt het werk afstandelijk en vermijdt de kijker te prikkelen met de taal van de materie zelf.  De afbeelding  bestaat uit speels door elkaar gevlochten onderdelen van vrouwelijke pin-ups zoals lange benen, zwierige rokken, uitdagende houdingen en lonkende ogen.  Kleurgebruik is sober.  Zwartwit, rood, wat tinten groen. 

Een contrast hiermee is het vierkante schilderij met de titel Renaissance Mandala Amygdala.  Op een zwarte achtergrond zijn in een grijsbruine los geschilderde balk met rode verf de woorden renaissance mandala amygdala geschreven. Boven elk woord zweeft een vorm met een bepaald karakter. Een blauwe vorm met gaten erin geknipt lijkt een stukgesprongen bal, die geplakt is over een kleurig vlak. Losse rozerode slierten in een soort kinderlijk bloempatroon doen denken aan het tekenen van een mandala. Boven het woord amygdala doet een platte, rechthoekige grijze vorm denken aan een floppy, een plattegrond. Op het resterende deel van het doek zijn vrije losse lijnen en wat vlekken geschilderd. Het raffinement waarmee in de collages onderdelen over en door elkaar heen schuiven, ontbreekt. De verf heeft een plastic uitstraling.  Wat betekenen de woorden? Renaissance, een wedergeboorte van de klassieke kunst en denken, een  mandala is een tekening, een plan van de kosmos, en de amygdala is een  deel van de hersenen dat betrokken is bij de vorming en opslag van informatie in relatie tot emotionele gebeurtenissen. Is er een relatie tussen de vormen, de verfhuid, de kleuren en deze 3 woorden of zoeken we te veel naar begrijpen in plaats van te ervaren? 

Tegenover dit doek hangt een foto van een grote hoeveelheid boeken over wetenschap en pseudowetenschap. Kleuren en vlakken of teksten en wetenschap? In de Middeleeuwen waren beelden bedoeld om mensen die niet konden lezen, iets te vertellen.  Nu hebben wij kennis van wetenschap en filosofie nodig om deel uit te kunnen maken van haar denkwereld.  

Kamer 2 en 3, Strips en lichtbakken, een persoonlijk verhaal 

De kleine zwart wit tekeningen in kamer 2  zijn persoonlijke stripverhalen. Op het eerste gezicht lijken zij bekend terrein en makkelijk te duiden. Flarden zijn herkenbaar. Benen, delen van een lichaam, een ruimteschip, een bed. Maar dan lijkt of je door een verkeerde bril kijkt naar een verder onbekende vormenwereld. 

In de aangrenzende kamer zijn de gordijnen dicht. Er staat in een hoek een 1 persoons bed, dat bedekt met een glanzende zwarte gewatteerde sprei. Je kan erop liggen dromen. Aan de muren hangen 3 lichtkasten en op een klein scherm wordt een video afgespeeld.  De lichtkasten bestaan uit een platte kast gemaakt van multiplex met aan de onderkant een tl-lamp. De voorkant bestaat uit 2 platen plexiglas met abstracte vormen.  De kijker wordt verlokt om in de kasten te kijken en de eenvoudige, strak uitgevoerde constructie te bewonderen.  Ze vindt het belangrijk hoe de kijker van de buitenkant langzaam naar binnen gaat. Met gebruik van uitgeknipte papiervormen, directe penseelstreken, de zachte kleur van het glas en het licht van achteren bouwt AMVK  afbeeldingen op. Zelf zegt zij over deze werken "This series is about urbanism, rhythm and inner nature. All these works started from the ‘soul’ that I experience in a certain city or place where I have been or wanted to be in the past 20 years."

Herkenbaar en tastbaar is de stoel met zware houten poten komend uit een periode met duidelijke standpunten. De bekleding heeft een door AMVK ontworpen patroon. Zou je erop gaan zitten dan kijk je naar een wandobject, waar omheen een aantal  a4tjes hangen met teksten. Zoals elke keer dring je ten dele door in het werk, je begrijpt een tekst, maar een aantal woorden blijven raadselachtig. Hoe we naar iets kijken, het beoordelen en interpreteren wordt door haar ter discussie gesteld. 

Haar wandobjecten in deze ruimte bestaan uit meerdere lagen plexiglas. Op een deel van de  eerste laag, zijn harde scherpe hoekige contrasten aangebracht. De zachte vage vormen in volgende lagen trekken je de diepte in en langzaam ontvouwt zich een persoonlijke mentale ruimte.   

Kamer 5 en 6, Filosofische ruimtes, het project Head Nurse, de film A-X+B=12 

Naast grafische vormgeving heeft AMVK filosofie en theologie gestudeerd. Ook heeft zij samengewerkt met wetenschappers op een onderzoekers lab voor AI (artificial intelligence). Haar ambitie om inzicht te verwerven in alle aspecten van de menselijke geest en het menselijke, met name vrouwelijke bestaan geeft zij vorm in langlopende projecten. Een van deze projecten is Head Nurse, door de kunstenaar een seks en technologie project genoemd.  Aan een archiefkast hangen vellen met teksten en  met afbeeldingen, die betrekking hebben op dit project. Hierin legt zij verbanden tussen seksualiteit en de vervreemding van het eigen lichaam die voortkomt uit industrialisatie en technologische vooruitgang. 

De Filosofische ruimtes zijn met de computer bewerkte  fotografische afbeeldingen waarin zij zichzelf als personage een plaats geeft  in stijlkamers ingericht in de geest van een filosoof uit de verlichting. 

Afsluitend kan de bezoeker gaan zitten om de op computeranimatie gebaseerde film A-X+B=12  te bekijken en op je in te laten werken. Interieurs, objecten, abstracte vormen, kleuren, texturen vloeien langzaam in elkaar over. Wie met beeldprogramma’s op computers werkt, herkent de gereedschappen en beeldtaal. Muziek vormt voor de  beelden een zachte ritmische achtergrond.    

Onze Ambassade

Lange Voorhout 102

2514 EJ Den Haag

Nederland

Open 

Woensdag — Zondag

12:00 — 18:00

 Donderdag

12:00 — 21:00

_Bron

_{Artistic Resistance as Liberation: Anne-Mie Van Kerckhoven’s Visual Language and Image of Women}

_{By Isabelle De Baets}

In Stedelijk Museum Schiedam is van 28 januari 2023 t/m 25 juni 2023 in 4 zalen het werk van beeldend kunstenaar Femmy Otten te zien.  Zij werkt in verschillende materialen en technieken, waarbij een totaalindruk bepaald wordt door onverwachte verbanden, verrassende combinaties van ruimtelijk werk en schilder- of tekentechnieken. Zij schept een eigen werkelijkheid met betekenisvolle symbolen. De werken, beelden in hout, schilderijen verrassen en prikkelen tot nadenken. Zelf zegt zij dat ze werk wil maken, dat vormgeeft aan elementaire menselijke gevoelens. Iets wat ze mist.  

De eerste gedachte, die in mij opkomt als ik door de deur kijk naar de zaal, waarin het werk van Femmy Otten geëxposeerd wordt, is, dat je niet bij de schilderijen en tekeningen mag. Ze zijn afgeschermd met een lijn, zoals vaker gedaan wordt bij grote publiek trekkende exposities. Afstand houden, er niet aan komen, beschermen.

In dit geval is het een verkeerde indruk. De donkere lijn wordt gevormd door een vierkante metalen staaf op ooghoogte met een lengte van een meter of 4. De balk dient niet om de schilderijen te beschermen en de toeschouwer op gepaste afstand te houden, maar maakt deel uit van een installatie. Ze is met de ene kant bevestigd tegen de muur en aan de andere kant duwt een zittende naakte en zwangere vrouw haar borstbeen ertegenaan. Het beeld is gemaakt van was en heeft verschillende kleurige vlakken. De kleuren worden doorsneden door een spierwitte verticale amandelvorm op de buik en 2 kleinere vormen zijn zichtbaar net boven haar borsten. Ze zit op een hoge piramidevormige stoel gemaakt van metalen staven, licht naar voren gebogen. Een slappe penis, 2 tongen, en een onbestemde vleesvormige lap hangen in deze volgorde over de balk. Je kan de stilte horen, voelen. Er is geen ander beeld dat zo hard suist.

 foto Aad Hoogendoorn

Achter de balk hangt een zelfportret. Het is uitgevoerd in een precieze aquareltechniek met dunne roze laagjes. Frontaal van voren, zorgvuldig uitgewerkte ogen, neus, mond, schetsmatige aanduiding van haren en een bloesje met een patroon van bloemetjes in rozerood, geel en blauw. Uit beide ogen stromen met rood potlood getekende rode lapjes zoals bij een madonna die bloedtranen huilt, maar die een beetje uitgeschoten is. Of zijn het tongen? Ernaast hangt een aquarel van een baby in een blauwe trappelzak.  Deze is realistisch en aandachtig geschilderd als gezien met de verliefde blik van een ouder.

Zwangerschap en geboorte zijn thema 's, die in deze zaal terugkomen. Op een klein doek zijn de bolle ronde vormen te zien van dijen, een dikke buik en in het water van het bad stroomt wat bloed. Er is het ronde begin van een hoofdje te zien. De ribbelingen in het water zijn geschilderd alsof het kalligrafische ornamenten zijn.

Een marmeren reliëf op de muur toont hoe een klein hoofdje naar buiten komt bij het kruispunt van de lijnen van billen en dijen.  Op de billen zijn 2 blauwe ogen getekend. Op een cirkelvormig plakkaat verwijdert een ruiter te paard zich van de billen vandaan. Tenminste dat zag mijn fantasie de eerste keer dat ik de expositie bezocht. Bij een 2e bezoek, zag ik dat het een paard was met een neus en mond van een man, op zijn rug een amandelvorm, vrouwelijk geslacht en een penis, fier omhoog, zoals je op een oppervlak in de stad getekend ziet.  Op de muur groeien geschilderde ranken, bloemen, die beide reliëfs met elkaar verbinden.  De blauwe oogvormen die op de billen geschilderd zijn, spiegelen de blik en het perspectief van de toeschouwer.

Het is een poëtische taal, die gebruikt wordt. Een complexe menselijke werkelijkheid wordt vormgegeven en je verbeelding wordt op gang gebracht.

We once were one

De meeste aandacht wordt getrokken door een grote staande figuur in het midden van de zaal. De herkomst van het blok hout waaruit het beeld gekapt werd, is nog zichtbaar in de recht afgezaagde achterkant en de beide zijkanten, waar de schors van de boom nog op zit. De donkere bast aan weerskanten van de lichte houtkleur, versterkt het verticale en statige van de figuur. Aan de voorkant ontstaat langzaam het beeld, hoe hoger je blik komt, hoe meer alles wordt uitgewerkt. Schouderronding, sleutelbeen, hals tot een verfijnd en gedetailleerd uitgewerkt hoofd. Uit de ogen stromen golvende lijnen, als water of haren en net onder de schouders liggen een paar strengen haar. Een lap hangt aan de voorkant van de romp als aan een haakje. De vorm is symmetrisch uitgewerkt, met plooien aan weerszijden van een diepe centrale lijn.

Wanneer je de tekst van de zaalfolder erbij pakt, om al die ongerijmdheid te kunnen begrijpen wordt er gesproken over een oude vriendschap. De amandelvorm die vaak terugkomt, is een symbool voor vrouwelijkheid.  Lappen verhullen of verbergen.   

foto Aad Hoogendoorn

Een hapje water
In de volgende zaal is de vloer speciaal verhoogd om een holle vorm te kunnen maken, die als een soort put voor menselijk hoofdhaar dient. Haar is een van de materialen waart Otten veel waarde aan hecht. Op diverse manieren komt het terug in haar werk. Getekend en geschilderd als strengen die als tranen uit ogen stromen, als onderdeel van een houten beeld liggend op en reliëf gevend aan de gladde huid.   Afgeknipt hoofdhaar in vele kleuren vormt een tapijt of verdwijnt in de grond.  

In de ruimte hangt een sfeer van tijdloosheid en sereniteit. Een waterlandschap is geschilderd op een klein doekje dat losgemaakt is van de spielatten. Golven van de zee, een kalme deining, een horizon en wat zachte wolken in de lucht. In een ruw blok hout is een ovaalvormig gat gekapt. De zee, horizon en lucht zoals afgebeeld op het doekje zijn opnieuw geschilderd in de nis. Bovenop het ruwe blok hout rust een schetsmatige uitgevoerde zachte penis. Meerdere blokken hout hebben holtes waarin iets verborgen is. Een hapje water in een houten lepel aan de muur. Midden in dit alles staat een kind, op de rug gezien, in water. 

Water, hout, lichaamsdelen

Wanneer Otten zelf over haar werkprocessen spreekt, valt de liefde op die ze voor het materiaal heeft en het geduld waarmee ze het beeld laat ontstaan. De visuele kant van het materiaal zoals de kleur van lindehout en de uitstraling, als het geschuurd en gepolijst is spreken haar aan. Ze wordt ook geïnspireerd door het feit dat hout langzaam gegroeid is, wat zichtbaar is in de vele jaarringen. Op dezelfde manier spreken eigenschappen van was haar aan. Een materiaal dat kwetsbaar is, makkelijk in te deuken, maar dat ook gebruikt werd om iets tijdelijks voor eeuwig te bewaren.

foto Aad Hoogendoorn

De houten beelden in de zaal boven stralen erotiek, seksualiteit en levenslust uit. Uit een kraan stroomt water met daarin neuzen, een paar monden, oren, een penis, een vagina.  Humor, ademen in eenzaamheid en levensvreugde. In een liggende vrouwenfiguur combineert Femmy Otten het ruwe onafgewerkte hout met tot perfectie gepolijste delen. De figuur ligt in een boogvorm met op haar voeten een grof vormgegeven hoofd. Het haar zit vol lichaamsdelen, neuzen, oren, penis en vagina. Het beeld gaat over het zoeken naar balans in een vrouwenleven.

 
Erotiek, seks zijn herkenbaar in de beelden, maar wat te maken van  een omhoog gestrekte hand waarbij haar groeit uit de pols. Otten laat zich als kunstenaar niet vangen in een concept, een techniek, een verwachting, een kader.

We Once Were One
Solotentoonstelling van Femmy Otten.
28 januari t/m 25 juni 2023 Stedelijk Museum Schiedam

Op elke foto die ik maak, worden de schilderijen van Suze Robertson (1855-1922), geëxposeerd in Panorama Mesdag lichter afgebeeld. Ook het werk dat te zien is in de film boven de expositie oogt lichter en kleurrijker.  Maar tijdens het bezoek, lopend door de ruimtes met de schrale verlichting zien haar schilderijen en tekeningen er donker en vrij vlak uit. Het reliëf van de texturen, die ontstaan zijn door de haren van de kwasten terwijl Suze Robertson haar streken op het doek zette, glanst. Er is weinig nuance en toon verschil te zien. Grote witte vlakken, donkere kleurvelden, veel zwart en sterk vereenvoudigde rune achtige vormen vallen op.

Is het de schaarse belichting die het werk zo zwart maakt, zijn het glanzende vernislagen of heeft de schilderes pigmenten gebruikt, die prachtige fluwelen zwarten opleveren maar in de loop van de tijd nadonkeren en zo de oorspronkelijke toon contrasten verminderen. De donkere toon van haar schilderijen maakte haar werk herkenbaar en persoonlijk, maar niet altijd geliefd bij het publiek.   Sommige kunsthandelaren verzochten haar gezichten mooier te maken, of haar werk meer in de romantische stijl van de Haagsche School te schilderen, maar Suze Robertson bleef trouw aan haar keuzes. Een eigenzinnigheid die haar uiteindelijk bekend en succesvol maakte.

Ontwikkeling en persoonlijk leven

De belangrijke mijlpalen in haar ontwikkeling als kunstenaar en de gebeurtenissen in haar persoonlijk leven tonen een talentvolle en daadkrachtige vrouw, die haar eigen weg zocht.  Ze volgde in Den haag, Delft, Rotterdam en Amsterdam teken - en schilderopleidingen. Ze nam er geen genoegen mee dat vrouwen geen toegang hadden tot lessen naaktmodel en dwong af dat ze toegelaten werd. Na een opleiding tot docent tekenen geeft ze een aantal jaar les. In de periode 1880-1882 volgt Suze lessen bij de schilder Petrus van der Velden.  August Allebe, directeur van de Rijksacademie, vindt haar door haar eigenzinnigheid niet geschikt voor zijn academische opleiding, maar erkent haar talent. Hij spoort haar aan om te kiezen voor een bestaan als beeldend kunstenaar. Ze geeft haar baan als docent en inkomen op en stort zich op het kunstenaarschap. Ze wordt lid van kunstenaarsvereniging Pulchri en begint te exposeren bij kunsthandels.  Ze trouwt op huwelijkse voorwaarden met de schilder Richard Bisschop. Zijn schilderijen komen moeizaam tot stand en verkopen matig, waardoor Suze ook nadat ze moeder geworden was van een dochter, kostwinnaar bleef. Een aantal jaar woont het gezin gratis in Leur als tegenprestatie voor teken en schilderlessen die Suze geeft. Ze is aan huis gebonden en vindt haar onderwerpen en modellen in haar directe omgeving.  Om een betere aansluiting te krijgen bij de kunstwereld verhuizen ze weer naar Den Haag.  De zorg voor haar dochter besteedt ze uit aan een pleeggezin en Suze gaat weer full time als kunstenaar aan de slag.  Studiereizen voeren naar diverse kunstenaarsdorpen als Dongen, Heeze, de Veluwe.  

Thematiek en schilderstijl

Haar thema’s bestaan uit dorps – en stadsgezichten, witte huizen, vrouwen, meisjes aan het werk in hun eigen (boerse) omgeving. Inspiratie vond ze onder andere in Dongen in Brabant. Het was een dorp, achtergebleven bij de ontwikkelingen van de moderne tijd. Kunstenaars werden aangetrokken door de sfeer van authenticiteit en het pittoreske van de oude boerderijen. Suze schildert vooral vrouwen en meisjes die aan het werk zijn of rusten in hun eigen wereld. De schilderijen stralen iets zwaarmoedigs uit.

In haar tekeningen is haar talent duidelijk zichtbaar. Een vrij, krachtig en persoonlijk handschrift combineert ze met trefzekerheid en gevoel voor subtiliteit in vorm. Ze bekijkt gezichten aandachtig. Terwijl haar tekenkrabbels over het vlak dansen en bewegen, heeft de vorm van het gezicht een bijna gotische verfijning. Ze bestudeert verschillende keren dezelfde houding en hetzelfde aanzicht, terwijl ze inzoomt en uitsnede en compositie onderzoekt. Op de expositie hangen veel studies van hetzelfde onderwerp naast. Met beeldmateriaal van foto’s ondersteunt ze haar zoeken.

Het schilderwerk blijft iets kleiigs houden. De verflagen zijn dik, opgebouwd uit de losse vrije penseelstreken van haar dynamische handschrift.  Ruimtelijkheid is ondergeschikt aan de verdeling in grote vlakken over het doek.  Vaak domineert een wit gemêleerd vlak. Kleur is ondergeschikt aan licht en donker, maar met een paar kleine felle kleurvlekjes verdeelt ze aandacht over het doek en verbindt ze de onderdelen met elkaar. In haar schilderijen is te zien dat ze in haar schilderwerk net zo vrij en trefzeker was als in haar tekenwerk. De kleine pasteuze heldere verfklodder, zonder aarzeling neergezet midden op de kleding van een meisje onder de uit zachte transparante kleurlagen opgebouwde huid van de wang, tonen hoe zij heel verschillende schildertechnieken beheerste. Geweldige uien schilderde ze. Losse streken, kleurvlekken, dansen over het vlak en bouwen de bolle vormen op. De compositie is heel traditioneel en saai met hun plaatsing op het tafelvlak, de muur erachter.

Door de aandacht voor mensen uit het boeren- en arbeidersmilieu wordt het werk van Suze Robertson vergeleken met dat van Vincent van Gogh. Maar waar hij in het zuiden van Frankrijk, kleur en licht in zijn schilderijen toe laat, blijven de doeken van Suze donker, ernstig en soms beklemmend.