Op elke foto die ik maak, worden de schilderijen van Suze Robertson (1855-1922), geëxposeerd in Panorama Mesdag lichter afgebeeld. Ook het werk dat te zien is in de film boven de expositie oogt lichter en kleurrijker.  Maar tijdens het bezoek, lopend door de ruimtes met de schrale verlichting zien haar schilderijen en tekeningen er donker en vrij vlak uit. Het reliëf van de texturen, die ontstaan zijn door de haren van de kwasten terwijl Suze Robertson haar streken op het doek zette, glanst. Er is weinig nuance en toon verschil te zien. Grote witte vlakken, donkere kleurvelden, veel zwart en sterk vereenvoudigde rune achtige vormen vallen op.

Is het de schaarse belichting die het werk zo zwart maakt, zijn het glanzende vernislagen of heeft de schilderes pigmenten gebruikt, die prachtige fluwelen zwarten opleveren maar in de loop van de tijd nadonkeren en zo de oorspronkelijke toon contrasten verminderen. De donkere toon van haar schilderijen maakte haar werk herkenbaar en persoonlijk, maar niet altijd geliefd bij het publiek.   Sommige kunsthandelaren verzochten haar gezichten mooier te maken, of haar werk meer in de romantische stijl van de Haagsche School te schilderen, maar Suze Robertson bleef trouw aan haar keuzes. Een eigenzinnigheid die haar uiteindelijk bekend en succesvol maakte.

Ontwikkeling en persoonlijk leven

De belangrijke mijlpalen in haar ontwikkeling als kunstenaar en de gebeurtenissen in haar persoonlijk leven tonen een talentvolle en daadkrachtige vrouw, die haar eigen weg zocht.  Ze volgde in Den haag, Delft, Rotterdam en Amsterdam teken - en schilderopleidingen. Ze nam er geen genoegen mee dat vrouwen geen toegang hadden tot lessen naaktmodel en dwong af dat ze toegelaten werd. Na een opleiding tot docent tekenen geeft ze een aantal jaar les. In de periode 1880-1882 volgt Suze lessen bij de schilder Petrus van der Velden.  August Allebe, directeur van de Rijksacademie, vindt haar door haar eigenzinnigheid niet geschikt voor zijn academische opleiding, maar erkent haar talent. Hij spoort haar aan om te kiezen voor een bestaan als beeldend kunstenaar. Ze geeft haar baan als docent en inkomen op en stort zich op het kunstenaarschap. Ze wordt lid van kunstenaarsvereniging Pulchri en begint te exposeren bij kunsthandels.  Ze trouwt op huwelijkse voorwaarden met de schilder Richard Bisschop. Zijn schilderijen komen moeizaam tot stand en verkopen matig, waardoor Suze ook nadat ze moeder geworden was van een dochter, kostwinnaar bleef. Een aantal jaar woont het gezin gratis in Leur als tegenprestatie voor teken en schilderlessen die Suze geeft. Ze is aan huis gebonden en vindt haar onderwerpen en modellen in haar directe omgeving.  Om een betere aansluiting te krijgen bij de kunstwereld verhuizen ze weer naar Den Haag.  De zorg voor haar dochter besteedt ze uit aan een pleeggezin en Suze gaat weer full time als kunstenaar aan de slag.  Studiereizen voeren naar diverse kunstenaarsdorpen als Dongen, Heeze, de Veluwe.  

Thematiek en schilderstijl

Haar thema’s bestaan uit dorps – en stadsgezichten, witte huizen, vrouwen, meisjes aan het werk in hun eigen (boerse) omgeving. Inspiratie vond ze onder andere in Dongen in Brabant. Het was een dorp, achtergebleven bij de ontwikkelingen van de moderne tijd. Kunstenaars werden aangetrokken door de sfeer van authenticiteit en het pittoreske van de oude boerderijen. Suze schildert vooral vrouwen en meisjes die aan het werk zijn of rusten in hun eigen wereld. De schilderijen stralen iets zwaarmoedigs uit.

In haar tekeningen is haar talent duidelijk zichtbaar. Een vrij, krachtig en persoonlijk handschrift combineert ze met trefzekerheid en gevoel voor subtiliteit in vorm. Ze bekijkt gezichten aandachtig. Terwijl haar tekenkrabbels over het vlak dansen en bewegen, heeft de vorm van het gezicht een bijna gotische verfijning. Ze bestudeert verschillende keren dezelfde houding en hetzelfde aanzicht, terwijl ze inzoomt en uitsnede en compositie onderzoekt. Op de expositie hangen veel studies van hetzelfde onderwerp naast. Met beeldmateriaal van foto’s ondersteunt ze haar zoeken.

Het schilderwerk blijft iets kleiigs houden. De verflagen zijn dik, opgebouwd uit de losse vrije penseelstreken van haar dynamische handschrift.  Ruimtelijkheid is ondergeschikt aan de verdeling in grote vlakken over het doek.  Vaak domineert een wit gemêleerd vlak. Kleur is ondergeschikt aan licht en donker, maar met een paar kleine felle kleurvlekjes verdeelt ze aandacht over het doek en verbindt ze de onderdelen met elkaar. In haar schilderijen is te zien dat ze in haar schilderwerk net zo vrij en trefzeker was als in haar tekenwerk. De kleine pasteuze heldere verfklodder, zonder aarzeling neergezet midden op de kleding van een meisje onder de uit zachte transparante kleurlagen opgebouwde huid van de wang, tonen hoe zij heel verschillende schildertechnieken beheerste. Geweldige uien schilderde ze. Losse streken, kleurvlekken, dansen over het vlak en bouwen de bolle vormen op. De compositie is heel traditioneel en saai met hun plaatsing op het tafelvlak, de muur erachter.

Door de aandacht voor mensen uit het boeren- en arbeidersmilieu wordt het werk van Suze Robertson vergeleken met dat van Vincent van Gogh. Maar waar hij in het zuiden van Frankrijk, kleur en licht in zijn schilderijen toe laat, blijven de doeken van Suze donker, ernstig en soms beklemmend.

Op een grijze regenachtige dag bezocht ik in het van Gogh museum Amsterdam de tentoonstelling Golden Boy Gustav Klimt. Naast werken van Klimt zijn er veel werken van tijdgenoten te zien. Door deze strategisch naast werken van Klimt te hangen worden de verbanden, inspiratie en beïnvloeding duidelijk zichtbaar. 

De tentoonstelling begint met een klein doek van Klimt, een historie schilderij, dat op de manier van de salon hangt tussen diverse schilderijen van op dat moment succesvolle tijdgenoten. Klimt toont zijn vakmanschap en schilderkunstige beheersing. De inspiratie van verhalen uit de Griekse en Romeinse cultuur leidt tot de weergave van vrouwen als godinnen of geïdealiseerde verheven figuren in losse plooirijke gewaden. 

Klimt en de rijke burgerij

Gustav Klimt was gefascineerd door vrouwen.  In zijn werk zien we verschillende kanten van zijn vrouwbeeld. Levensgrote portretten van vrouwen uit de rijke burgerij waren voor veel schilders in die tijd een inkomstenbron. Door korsetten ingesnoerde lichamen, een wespentaille, transparante beweeglijke stoffen die het langgerekte lichaam volgen en een gezicht met harmonische trekken zonder al te veel persoonlijke trekken kenmerken deze schilderijen. Het door Sargent geschilderde portret van Madame X, met de sterke zwart wit contrasten tussen lichte huid en zwarte kleding, en de scherpe tekening van het profiel van het gezicht met de eigenwijze net iets te grote neus heeft echter persoonlijkheid en karakter.  In Klimt’s portret van zijn levenslange vriendin Emilie Flöge breekt Klimt met de geaccepteerde manier van afbeelden. Emily had een modehuis en draagt door haarzelf ontworpen losse gemakkelijk zittende reformkleding. Patronen en uitgesproken kleuren zijn in de plaats gekomen van doorzichtigheid en wazigheid.  Haar langgerekte silhouet rijst omhoog tussen 2 warm gekleurde vormen.  De lange nachtblauwe jurk met golvende lijnen en stippen heeft een opvallende rechtopstaande kraagvorm en gaat op in steeds donker wordende blauwe achtergrond. Met het wijduitstaande haar en rode wangen is ze niet de afbeelding van de zoveelste burgerdame, maar wordt haar rol als muze, als mede kunstenaar benadrukt. Haar gezicht heeft een maskerachtig uitstraling. Op de wand tegenover de grote vrouwportretten hangen kleine portretten van Klimt en tijdgenoten. Met vage contouren, zachte overgangen, lichte huidtonen, benadrukt Klimt de vrouw als een mysterieus wezen. Het gezicht doemt op uit de achtergrond en verdwijnt er weer in. Deze manier om gezichten te schilderen is zo gelijk aan het portret en profil van de hand van een tijdgenoot, dat je denkt dat ook dit werk door Klimt geschilderd is.  

Symbolisme, betekenis.

Met het beeld van een naakte Danaïde door Rodin wordt een andere kant van Klimt’s kijk op vrouwen ingeleid. We zien de Danaïde op de rug, voorovergebogen liggend in een houding van onderwerping en overgave. Klimt tekent en schildert de naakte, beweeglijke lichamelijkheid van vrouwen met de nadruk op haar seksualiteit en haar rol als ongrijpbare verleidster. Naast aandacht voor de fysieke vormen van het lichaam ontwikkelt Klimt onder invloed van de Jugendstil herhalende golvende lijnpatronen en een steeds groter aandacht voor vlakke vormen in de compositie. De werken van Jan Toorop hebben niet alleen de bekende slaolie stijl maar ook een sterke symbolische lading die Klimt beïnvloedt. 

In muurschilderingen die hij maakte voor de faculteiten geneeskunde, filosofie en jurisprudentie van de universiteit van Wenen zijn de composities een kluwen van naakte lichamen, naar binnen gekeerde maskerachtige gezichten en golvende lijnen van lange haren. Naakte mannelijke en vrouwelijke figuren staan in Filosofie symbool voor de levenscyclus van geboorte en verval, het mysterie van de aarde en het licht van kennis. In Geneeskunde wordt Hygieia (godin van geneeskunde) afgebeeld met haar schaal en een slang als esculaap, naast geboorte, dood en vele figuren die de levensstroom vormen. In Jurisprudentie wordt een naakte op de rug geziene man omringd door een octopus en de Furiën terwijl ver weg de godinnen van waarheid, rechtvaardigheid en recht toekijken. 

Gestileerde vrouwfiguren die als het koor in een Griekse tragedie, toeschouwer zijn en tegelijk deel uitmaken van lineaire decoratieve patronen keren terug in het Beethoven fries.  Gebaseerd op een gedicht van Schiller, Ode an die Freude, het laatste deel van de 9e symfonie van Beethoven, laat Klimt op de 4 muren zien hoe kunst volgens zijn ideeën van die tijd een reddende rol kan spelen in een wereld die ten onder gaat.  De eenzame gouden ridder strijdt tegen het kwade voor de mensheid. Klimt zag zichzelf als deze ridder. 

In de afbeelding van Judith net na het moment dat zij Holofornes onthoofd heeft, komen een aantal aspecten van Klimts vrouwbeeld samen.  De naakte torso, het hoofd achteroverleunend, de ogen halfgesloten trekt alle aandacht. Deze wordt omlijst door decoratieve gouden patronen, die het midden houden tussen kleding en schilderkunstig ornament. Bijna liefkozend rust de hand van Judith in de rechter beneden hoek van het doek op het afgehakte hoofd van Holofornes. We zien maar een klein deel van het hoofd. Alle aandacht gaat naar de frontale afbeelding van lichaam en gezicht van Judith. 

Klimt en modernen 

Behalve de vele portretten van vrouwen waarin Klimt decoratieve patronen gebruikt schildert Klimt ook landschappen waarin hij als een geduldige kijker, de overlappende en steeds kleiner wordende takken van bomen en bladeren weergeeft. Ritmes zijn belangrijker dan optische illusies. De composities zijn conventioneler dan de vrije, in elkaar vloeiende vormen, ornamenten en geometrische patronen die afgewisseld worden door de gestileerde lichamen van jonge vrouwen zoals op het schilderij Waterslangen. 

De tentoonstelling wordt afgesloten met werk van de hedendaagse ontwerper Bas van Beek. Dit is gebaseerd op de ornamenten die Klimt gebruikt heeft. Van Beek ontwikkelt patronen die toegepast worden in behang, stoffen. Het werk mist de unieke mengelmoes van symbolen en betekenissen die Klimt’s werk heeft. 

Expositie  Lea Nieuwhof schilderijen en Vera Witleer ruimtelijk werk

galerie Kralingen

Opening zondag 2 okt 2022 

finissage zondag  30 okt 2022

• 's-Lands Werf 121  3063 GD Rotterdam
• tel: 010 4135454 - mobiel: 06 53284430
• e-mail:knap1833@gmail.com

Openingstijden:

• donderdag, vrijdag en zaterdag
• van 14.00 - 18.00 uur en verder op afspraaks-Lands Werf 121  3063 GD Rotterdam

tel: 010 4135454 - mobiel: 06 53284430

e-mail:knap1833@gmail.com

Openingstijden:

donderdag, vrijdag en zaterdag

van 14.00 - 18.00 uur en verder op